Çıkarma tarihi 23 Nisan 1915 günü (Aziz George Günü) olarak belirlenmişti. Kötü hava koşulları nedeniyle 25 Nisan 1915’e ertelendi.
Sefer Kuvvet Karargâhında, 13 Nisan 1915’de Başkomutanlığın hazırladığı, Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu Komutanına verilmiş talimatta göze çarpan önemli hususlar şöyledir:
2. Madde Maksat:
Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu tarafından Kabatepe ve Balıkçı Damları arasındaki sahil kısmını zorla bir karaya çıkış harekâtı yapılacaktır. Bu kolorduya verilen hedef “Gelibolu-Maydos” ile “Bigalı-Kocadere’ye” giden yolları tutmak ve bilhassa Maltepe’ye yetişerek bu mıntıkada tahkimat yapmaktır. (Kilitbahir Platosunun zaptı için dolaylı manevra operasyonu)
6. Madde Arazinin Teşekkülatı:
Örtü kuvveti için birinci derecede esas mesele, Kolordunun kalanına karaya çıkışını himaye etmek için Yarımada haritalarındaki 224, 237 ve 238 nolu karelerine yerleşmek olacaktır.
224 nolu kare çıkış için ilk aşama oluşu göz önüne alınırsa Çakaldere kuzeyi ile Balıkçı Damları güneyi arasındaki sahili kapsamaktadır. Fiilen çıkılmış mıntıkadır. Bilahare yapılan yorumlarda akıntı ve ilk çıkarma dalgasındaki şahsi inisiyatifler ve benzeri hususlar ikinci derecede detaylar olarak kalmaktadır.
Donanmaya yolu açmak için Boğaz’daki mayın hatlarının temizlenmesi gerekiyordu. Bu operasyonu her iki Boğaz sahilindeki tabyalar ve bataryalar mani oluyordu. Anadolu yakasındaki tabya ve bataryalara hakim yükseklikte olan Kilitbahir Platosunun öncelikle işgal edilmesi gerekiyordu.
Çıkarma planlarında bu hedefe en kısa yoldan ulaştıran (amfibi çıkarma özelliklerine sahip olan) Seddülbahir ve Arıburnu’ndaki uygun koylar seçilmişti. Buna ilaveten Anadolu tarafında Beşikeler’e, Bolayır bölgesine ve Bakla Burnu civarına gösteri çıkarmaları, Kumkale’ye takviyeli bir tugay ile oyalama çıkarması yapılacaktı.
Yazımızın başında işaret ettiğim, Kabatepe kuzeyindeki sahillere baskın tarzında bir çıkarma planlanmıştı. Albay Ewen Sinclair MacLagan (1. Avustralya Tümenin 3. Piyade Tugay Komutanı) komutasında 1500 kişilik örtü kuvveti, üç muharebe gemisine (9. Taburun 500 askeri HMS Queen’e, 10. Tabur’un 500 askeri HMS Prince of Wales’a ve 11. Taburun 500 askeri HMS London’a) 24 Nisan günü bindirildiler. Örtme gemileri tabir ettiğiniz HMS Triumph, HMS Majestic ve HMS Bacchante gemilerine de 3. Tugay’ın geri kalan 2500 askeri bindirilmişti.
24 Nisan Cumartesi günü öğleden sonra muharebe gemileri ve örtü gemileri Mondros Limanı’ndan hareket ettiler. Gemiler Kabatepe’nin 1 mil batısındaki randevu noktasına doğru ilerlediler. (Enlem 100, 13 dakika kuzey, boylam 260 10 dakika doğu) HMS Triumph gemisine kerteriz gemisi görevi verilmişti. Randevu noktasında örtme gemilerindeki 2500 asker (2. Ve 3. dalgalar) kıyıya sevk edilmek üzere destroyerlere nakledildiler.
Yedek kafileleri ay ışığında 01.30’dan sonra hazırlanmaya başlandı. 1500 kişilik birinci dalga filikalara bindirildi. (12 yedek kafilesi) ay 02.57’de batıyordu, bu ondan sonra savaş gemileri saatte 5 mil hızla karaya doğru (filikalar bordalarında) harekete geçtiler. 12 yedek kafilesini çekecek istimbotlarda yanlarında hareket ettiler.
En sağdaki yedek kafileleri (1.2.3.4 numaralı) Tuğamiral C. F Thursby tarafından Anzak’ta karaya çıkış emrinde (6. Md.) “Queen gemisinin filikalarındaki asker Kabatepe’nin 5 mil kuzeyine çıkacaktır. Prince of Wales gemisinin filikalarındaki (5, 6,7, 8 nolu kafileler) askerler en soldaki grup olup- onlarda sağ tarafındaki grubun çıktığı sahilin 800 yarda kuzeyine çıkacaklardı. Genel olarak bakarsak her kafile arası yaklaşık 140 metre olacaktı. 1,5 km’lik bir cephede (Çakaldere güneyi-Büyük Arıburnu güneyi) örtü kuvvetine verilen sahil şeridi, çıkarmada irtibatı kaybetmeme kaygısı ile kafileler arası 60 m. civarında mesafe oluştu. Astsubay Metcalf sağdan ikinci yedek kafilesi 2 kerte iskeleye dümen kırınca sahile yaklaşık 1 mil kala kafileler yaklaşık 300 metre kuzeye kaydılar.
Dolayısıyla bu sahildeki çıkış cephesi her şeye rağmen 13 Nisan’da verilmiş emirde belirtilen 224 nolu karenin içinde kalmaktadır. Zaten 2. ve 3. dalgalar daha geniş bir cephede çıkarmayı sürdürmüşlerdir. Yedek kafiledeki 2500 asker de 224’ün içindedir.
Arıburnu bölgesinde sahilde 1. Kademe Türk Savunması; 9. Tümene bağlı Yb. Şefik (Aker) komutasındaki 27. Piyade Alayının 2. Taburu tarafından yapılmıştır. Taburun sorumluluk bölgesi kuzeyde B. Anafartalar, Azmak Dere’sinden (dahil) güneyde Çam Tepe’ye kadar (hariç) olan 12 km.’lik kıyı bölgesidir.
224 nolu karede bulunan kıyıda 2. Taburun 4. Bölüğü mevzilenmiştir. (27. Alayın 8. Bölüğü) 2. Taburun 5. Bölüğü Kabatepe doğusunda ihtiyatta, 6. Bölüğü Çam Tepe kıyısı (hariç) Kabatepe Azmak Dere’si mansabı arasındaki sahili koruyordu. 7. Bölük ise Azmak Dere ile Çakaldere arasındaki sahilden sorumluydu.
Alayın 8. Bölüğünün (Taburun 4. Bölüğü) 1. Takımı Balıkçı Damları’nda Asteğmen İbradılı İbrahim Hayretin komutasında, 2. Takım Haintepe’de kıyıya hakim mevzilerde, Asteğmen Muharrem komutasında, 3. Takım da geride Boyun diye tabir edilen mevkide, Gelibolulu Başçavuş Süleyman komutasında ihtiyat mevziinde, 8. Bölük Komutanı Yüzbaşı Faik Bey aynı bölgede yanlarında bulunmaktaydı.
Piyade destek silahları; Kabatepe’de 2 adet 25 mm’lik Nordenfield (Hafif top) mevzilenmişti. 27. Alayın Makineli Tüfek Bölüğü Eceabat’ta Alay karargâhına yakın Zeytinlik’tedir. 8. Dağ Bataryası Eceabat Çamburnu’nda, 7. Dağ Bataryası Kanlısırt Platosunda, 150 mm’lik 4 toptan oluşan ağır batarya Palamutluk Sırtı’nda mevzilenmişti. Ayrıca 2 adet 87/24’lük Mantelli topta Kabatepe’de mevzilenmişti.
27. Alayın 1. Ve 3. Taburları Eceabat kuzey batısında Zeytinlik Mevkiinde açık ordugâhta ihtiyatta bulunmaktadır.
Örtü kuvvetinin sahile inen ilk çıkan askerleri, saat 04.30 civarı Büyük Arıburnu güneyindeki sahile çıkarma yaptılar. Bunlar 3. Tugayın 9. Taburuna bağlı bölüklere mensup askerlerdi. Kıyıda ise iki mangalık 2. Takıma mensup devriyelerle ilk kıyı vuruşmaları başladı. Bu arada yedek kafilelerini çeken istimbotların da sahilde savunmacılara etkili makineli tüfek ateşi de açılmıştı.
Haintepe’deki 2. Takımın siperlerdeki 6-7 mangalık erleri teknelerin buraya asker çıkarmaya başladıkları ana kadar ateş açmadıkları, karaya ayak basarken ateş açtıkları Bölük Komutanı ve Alay komutanı tarafından tespit edilmiş olup, bunun neden Alay komutanı Şefik Bey’e göre, azami 60 tüfeğin ateşi olup, bunun karanlıkta 12 tekneye dağılması, bütün bu kayıkları karaya yanaşmaktan menedecek tesiri yapacağı ihtimalini zayıf düşürür şeklinde izah etmiştir. İstimbotların baş tarafındaki Makineli Tüfek ateşine ve az sayıda, 60 asker ve namluya bağlamışlardır.
Saat 06.00’da Haintepe, Yükseksırt hattı Avustralya bölüklerinin eline geçmiştir. Alayın ihtiyatta olan 5. Bölüğü de peyderpey kıyı vuruşmalarına katılır. Saat 07.00 sularında Kanlısırt eteklerinden başlayarak Kırmızısırt, Merkeztepe Bombasırtı ve Cesarettepe güneyi yerin Kocaçimen Dağı’na (Sarıbayır) güney tarafı Avustralya birliklerince zapt edilmiştir. İkinci sırtlar diye tabir ettiğimiz bu sırtlar ele geçiriliyor. Bu saatlerde hala Türk savunmasında makineli tüfek bulunmamaktadır. Kıyı vuruşmaları başladıktan sonra ilk rapor 9. Türk Tümen Komutanlığına 05.20’de ulaşmıştır. Tümen Komutanı Albay Halil Sami, 27. Alay Komutanına 1. ve 3. Taburlarla Arıburnu’na hareket emrini 05.45’te vermiştir.
27. Alay Komutanı Şefik Bey iki ihtiyat taburuyla saat 05.45’te makineli tüfek bölüğünü de alarak Kabatepe Arıburnu bölgesine hareket etmiştir. Alay Komutanı saat 07.00’de Kavaktepe’ye ulaşmıştır. Bu sırada Kanlısırt’ta Cup diye tabir edilen mevkide 7. Türk Dağ Bataryasına ait 7,5 cm’lik 3. Dağ topu 3. Tugayın 9. Taburuna ait iki bölük tarafından ele geçirildi.
Kavaktepe’den (114 rakımlı) daha hakim sırtlara ulaşmak üzere Yb. Şefik ile 1. ve 3. Taburlar Göktepe’ye geldiler. Burayı da taarruz için uygun bulunmayan Şefik Bey saat 07.55 civarında 165 rakımlı tepeye ulaştı. Cephe taarruzu ile Avustralya birliklerine saldırıya geçtiler.
Saat 09.00’dan itibaren göğüs göğüse tesadüf muharebesi başlamıştır. Eceabat’tan gelen Makineli Tüfek Bölüğü de mevziiye girip ateşe başlamıştır. Kanlısırt’taki Dağ Bataryasından kurtarılan bir dağ topu da ateşe başlamıştır. Bu sırada 2. Avustralya Tugayı da sahile çıkarılmış olduğu 1. Tugaya ait birlikler de çıkarılmaya devam ediyor ve sahilde yaklaşık 9000 civarında Avustralya askeri vardı.
Arıburnu bölümüne en yakın ordu veya kolordu ihtiyatı 19. Tümen idi. Yb. Kemal komutasındaki Tümenin alayları Bigalı Köyü-Maltepe bölgesinde konuşlanmıştı. Tümen komutanı. Tümen Komutanı çıkarmayla ilgili ilk raporları 05.30 sularında almaya başladı ve alaylara hazırlık emri verdi ve kendisine en yakın olan 57. Alaya hazır olmasını emretti. Kendisine 06.30 civarı yazılan 9. Tümen komutanın bir taburluk bir kuvveti Arıburnu bölgesine sevk etmesini isteyen talebi kendisine ulaştı, aynı sıralarda Arıburnu’na çıkarma yapan düşmana Kocaçimen Dağı silsilesine yöneldiği haberini aldı ve durumu çok iyi tahlil ederek, bir taburu değil, bizzat kendi öncülüğünde 57. Alayı ve bir dağ bataryasını 07.40 civarında Kocadere köyünün batısındaki sırtlara doğru yola çıktılar.
Yola çıkış tertibi; Tümen komutanı, yaverleri, tabip, topçu tabur ve batarya komutanları atlı olarak uç diye tabir edilen bir piyade bölüğü (yaya) Bigalı deresi boyunca kuzey batıya ilerleyerek Çaylar Vadisi kuzeyinden Matik Dere’ye buradan da (Telefonderesi –Bayram Deresi) mıntıkalarından Kocaçimentepe’ye çıktılar. Oradan Tümen komutanı süratle Besimtepe’ler güney yamaçlarından Conkbayırı’na saat 10.00 sularında ulaştılar. 3. Avustralya Tugayının 11. Tabur birlikleri o sırada Düzetepe hattında bulunuyorlardı. Tümen komutanı sabah erken Balıkçıdamları’ndan 261 Rakımlı tepeye çekilmiş olan ve orada 27. Alayın 3. Taburundan bir takımın a oluşturduğu bir çarpışma hattına katılmış 2. Taburun 4. Bölüğünün 1. Takımının bakiye erlerini de ermine alarak 57. Alayın 1. Ve 2. Taburları henüz ulaşmadan saat 10.20 sularında çarpışmaları sürdürdüler. Çaylar Vadisi’ne indikten sonra 57. Alay 1. Ve 2. Taburları Kurtgözü mevkiinden Örenardı Vadisi’ne geçtiler. Oradan Mazıçukuru’na yönelip Kördere mansabına gelince 1. Tabur solda Suyatağı doğrultusunda 2. Tabur sağda Conktepe doğrultusunda yukarıya doğru tırmanmaya başlayıp sırtlara çıkınca saat 11.00 sularında tesadüf muharebesini Düztepe üzerinden taarruz muharebesine çevirdiler. (Tümen komutanının sevk ve idaresinde)
Öğlene kadar geçen muharebeler sonucu Avustralya ilerleyişi bütün yönlerde durdurulmuştu. Türk birlikleri düşmanı denize sürmeye Anzak kuvvetleri ise aldıkları takviyelerle tekrar ilerleyerek ilk gün hedefleri olan Kocaçimen Dağı silsilesini ve Maltepe’yi ele geçirme planlarını uygulamaya çalışacaklardı. Saat 12.00 itibariyle muharebe alanında yaklaşık 10.000 üzeri Avustralya-Yeni Zelanda askeri ve 5.500 Türk askeri karşı karşıya gelmişti.
19. Tümenin diğer alayları da öğleden sonra muharebeye dahil oldular. Akşam olduğunda 27. Alay Komutanı Şefik Bey’in tabiriyle; “Siper Meydan Muharebesinin” ilk bölümü sona erdi.
Arıburnu’nda çıkarmalarının genel bilançosu Anzak tarafında 14.500 asker çıkarılmış, zayiat yaklaşık 2.000 ölü ve yaralı-esir verilmişti. Savunma tarafındaki Türkler yaklaşık 8.500 asker muharebeye girmiş zayiat 2.500 şehit yaralı ve esir verilmişti.
Türk tarafında çıkarmaları sahilde dar bir şeritte durdurulması kıyı vuruşmalarına 27. Alay Komutanı Yarbay Şefik Bey’in birliklerini geniş bir cephe hattında taarruza geçirmesi, ihtiyat tümenine (19. Tümen) gerekli zamanı kazandırması, devamında ordu ihtiyatı 19. Tümenin komutasının Anzak çıkarmasının hedefini doğru kavrayıp 57. Alayın tamamını muharebeye sokması Conkbayırı’nı Anzak birliklerinden önce tutup dar cephe taarruza geçmesi ve Anzak birliklerini Düztepe’den sökerek Kılıçbayırı’na oradan da Cesarettep-Yükseksırt hattına geriletmesi muharebelerin genelinde belirleyici kayda değer müdahalelerdendir.
Kaynakça
Şahin Aldoğan
2006'dan günümüze "Ufuk Çizgisinin Ötesinde.." Çanakkale'nin Dünya'ya açılan kapısı olan Wilusa Tur tecrübeli kadrosu ile hizmetinizde!
